02 lutego 2023, 01:10
Katharsis - to prawdopodobnie pierwszy w Polsce album studyjny zawierający stricte syntezatorową muzykę, nagrany po raz pierwszy samodzielnie, bez pomocy muzyków z zewnątrz przez Czesława Niemena, bodaj najwybitniejszego polskiego muzyka rockowego. Wydawnictwo Katharsis powstało w niezwykle trudnych i dramatycznych okolicznościach poprzedzonych rozwiązaniem eksperymentalnej formacji Niemena, Aerolit, w 1975 roku. Artysta w zaistniałej sytuacji zaprosił do współpracy wybitnego perkusistę młodego pokolenia, Piotra Dziemskiego, którego doskonale znał ze współpracy w Aerolicie. Obaj muzycy postanowili nagrać nowy materiał w duecie, niestety plany te spaliły na panewce w czerwcu 1975 roku po tragicznym wypadku i śmierci Piotra Dziemskiego. Niemen zdecydował się nagrać album samodzielnie w studiu Polskich Nagrań, używając zupełnie nowatorskiego i niedostępnego dotąd w ówczesnej Polsce instrumentarium, jak syntezatory Minimoog i EMS Synthi wspomagane przez Mellotron 400 i - względnie śladowo - akustyczną gitarę. Równie nowatorska jak i pionierska w Polsce była metoda nagrywania materiału, do której wykorzystano szpulowe magnetofony Revox i Ufer 440, dzięki którym ,,chałupniczymi" metodami uzyskano loopy rytmiczne i automaty perkusyjne (skojarzenia z wczesną twórczością zespołów Kraftwerk i Cabaret Voltaire nasuwają się same).
Katharsis jest również koncept-albumem traktującym o pułapkach rozwoju cywilizacji i ekspansji ludzkości w Kosmos, czyli temat dosyć popularny wśród zespołów awangardy rockowej lat 70., przede wszystkim brytyjskiej (rock progresywny, space rock) i niemieckiej (krautrock). Wśród polskich wykonawców tematyka ta była dotąd szerzej nieznana. Głównym źródłem inspiracji była dla Niemena przede wszystkim twórczość formacji Pink Floyd z pierwszej połowy lat 70.
Chociaż początkowo na efekty pracy Niemena patrzono z dużą dozą rezerwy, a nawet niechęci, artysta nie zniechęcił się i dzięki swemu uporowi zrobił pozytywne wrażenie na ówczesnym dyrektorze Teatru Narodowego, Adamie Hanuszkiewiczu, iż ten mimo wcześniejszych obiekcji, bez wahania udostępnił Niemenowi salę Teatru do tworzenia niesamowitych dźwięków. Efektem końcowym Niemen ukazał całkowicie nowatorskie i genialne wydawnictwo w większości zawierające instrumentalną muzykę, chcąc w ten sposób wyciszyć się, skoncentrować słuchacza na samej strukturze muzycznej.
Introdukcja albumu, Odkrycie Nowej Galaktyki, nawiązuje brzmieniem do elektroniki przełomu lat 60. i 70. w połączeniu z mocnym, funkową sekcją basu w podkładzie.
Kompozycja Mleczna Droga ma z kolei bardziej jazzowy posmak; utwór nawiązuje do twórczości kultowego amerykańskiego kompozytora jazzowego, Herbiego Hancocka.
O ile dwa pierwsze utwory zawierają jeszcze w miarę przystępny pierwiastek popowy, to już następna kompozycja, blisko 7-minutowa Planeta Ziemia jest wkroczeniem na ścieżkę muzyki eksperymentalnej. Utwór składa się z dwóch części. Pierwsza jest brzmieniowym nawiązaniem do elektroniki końca lat 60., pojawiają się również... industrialne efekty syntezatorowe! Druga część kompozycji przypomina brzmieniowe klimaty twórczości zespołu Tangerine Dream z wydawnictwa Atem (1973).
Następne dwie kompozycje - Fatum i Pieczęć - to krótkie psychodeliczne miniaturki. Pierwsza jest wibrującą strukturą melodii przypominającą wspomniane już klimaty twórczości formacji Tangerine Dream z albumu Atem z dodanym brzmieniem gitary akustycznej, druga zaś jest całkowicie industrialna, odnosząca się bezpośrednio do genezy tego gatunku, jak i całego rocka psychodelicznego, Dadaizmu, co nawet w następnych latach było niespotykaną rzadkością wśród polskich wykonawców, a to tylko świadczy o niesamowitym rozeznaniu Niemena w zachodniej muzyce awangardowej i jego ponadprzeciętnym muzycznym talencie. Sam utwór Pieczęć bez przeszkód mógłby znaleźć swoje miejsce na którymś z wczesnych albumów Throbbing Gristle bądź Cabaret Voltaire.
Wreszcie pojawia się jeden z dwóch na wydawnictwie wokalnych numerów, Z Listu Do M., z poetyckim tekstem autorstwa Niemena. Blisko 5-minutowy protest song z patetyczną, acz względnie spokojną partią wokalną (która potem przechodzi w wokalizę a'la Stevie Wonder) i narracją w wykonaniu Niemena, oparty jest na futurystycznie brzmiącym zapętleniu klawiszowym, jazzującej partii gitary klasycznej, oraz delikatnym uderzeniu automatu perkusyjnego.
Próba Ucieczki jest kolejną miniaturą - udanym wypełniaczem - wczesną formą rocka industrialnego nawiązującą do Dadaizmu, po czym następuje utwór tytułowy albumu, Katharsis, który jest nawiązaniem do kosmicznej fantazji elektronicznej muzyki końca lat 60. spod znaku twórczości Morta Garsona, z jazzową partią syntezatora Mooga, powtarzaną sekwencją syntezatorowego basu w podkładzie, oraz transującym tempem automatu perkusyjnego w sekcji rytmicznej.
Epitafium (Pamięci Piotra) to kompozycja finałowa w całości poświęcona pamięci perkusisty, Piotra Dziemskiego. We wstępie (i w zakończeniu) wykorzystano sample z niesamowitymi akordami perkusyjnymi w wykonaniu Piotra Dziemskiego, po czym utwór łagodnie przechodzi w psychodeliczną, poetycką kompozycję z podniosłą, wręcz dramatyczą partią wokalną i deklamacją w wykonaniu Niemena, z wyraźną dozą żalu i poczucia niesprawiedliwości losu.
Do reedycji CD wydawnictwa dodano numer bonusowy, Dorożką na Księżyc, o strukturze electro-funkowej, utrzymanej w dość podobnej stylistyce, jak utwór otwierający album, Odkrycie Nowej Galaktyki.
Jedną z najbardziej interesujących rzeczy było wykorzystanie utworów Planeta Ziemia, Fatum i Katharsis jako ilustracji muzycznych do sztuki Juliusza Słowackiego, ,,Mindowe" (reż. Bernard Ford-Hanaoka).
Album Katharsis jest dziełem, które śmiało mogłoby konkurować z zachodnimi tego typu produkcjami (Tangerine Dream, Vangelisa czy Jeana Michela Jarre'a), niestety karygodna postawa ludzi związanych z promocją Niemena zagranicą sprawiła, że międzynarodowy sukces wydawnictwa okazał się minimalny, choć obecnie album jest niezwykle ceniony przez wielu koneserów muzyki na całym świecie.
Na polskim podwórku Katharsis okazał się pionierskim kamieniem milowym, stanowiącym początek polskiej sceny electro, aczkolwiek wiele jego cech, takich jak industrialny charakter poszczególnych kompozycji podchwyciła względnie skromna ilość wykonawców następnych pokoleń. W zasadzie polska scena industrialna rozwinęła się dosyć słabo, nigdy nie osiągając znaczącego sukcesu komercyjnego (jedyny wyjątek pod tym względem stanowił sukces formacji Aya RL, a także w nieco mniejszym zakresie Agressiva 69 oraz Wieloryb). Prawie żaden polski artysta nie potrafił odnieść się do Dadaizmu (nieliczne wyjątki stanowią Kafel, Düsseldorf), co tylko podkreśla fakt, z jakim geniuszem muzycznym mamy do czynienia w przypadku Czesława Niemena.
Tracklista:
„Odkrycie Nowej Galaktyki” – 2:20
„Mleczna Droga” – 3:15
„Planeta Ziemia” – 6:45
„Fatum” – 2:23
„Pieczęć”– 2:51
„Z Listu Do M.” – 4:45
„Próba Ucieczki” – 2:46
„Katharsis” – 4:45
„Epitafium (Pamięci Piotra)” – 3:58 (utwór poświęcony jest pamięci perkusisty Piotra Dziemskiego, zmarłego tragicznie w 1975 roku)
„Dorożką na Księżyc” – 5:20
Personel:
Advisor – Gina Komasa
Concept By, Composed By, Lyrics By, Performer, Vocals, Effects, Percussion, Twelve-String Guitar, Mellotron [400], Synthesizer [Minimoog, Synthi EMS], Engineer, Design, Remastered By – Czesław Niemen
Edited By – Jan Popis, Monika Mandau
Engineer – Jacek Złotkowski
Engineer [Sound Operator] – Michał Gola
Tape [Revox, Uher 440], Recorded By – Czesław Niemen (tracks: 3 to 5, 8 )
Written by, © copyright September 2013 by Genesis GM.
